به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، ماه رمضان به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود، ماهی که رسول خدا (ص) پیش از فرا رسیدنش، بشارتش را به ما داده بود، ماهی که از آن با عنوان «شهرُ الله» یاد کرده بود، ماهی که در آن رحمت و برکت خداوند دو چندان نه، بلکه صدچندان می‌شود.ماه رمضان زمینه‌ای برای انس بیشتر با قرآن است و سبب توجه بیشتر مؤمنان به اهل‌بیت (ع) به ویژه امام زمان (عج) می‌شود. به راستی اگر به امام عصر خود معرفت پیدا نکنیم و عمرمان تمام شود، به مرگ جاهلی مردیم و این وعده‌ای است که رسول خدا به بشریت داده است، پس باید بیشتر تلاش کنیم.

حال با توجه به اهمیت بحث رحمت و برکت الهی در این ماه مبارک و اینکه بندگان شایسته خدا چگونه عمل کنند تا بهتر و بیشتر برکت را در زندگیهای خود  احساس کنند، با حجت‌الاسلام و المسلمین «سیدجلال موسویان» درباره فضیلت‌های ماه مبارک رمضان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

**********

تسنیم: بر اساس روایات معصومین(ع)، ماه مبارک رمضان، ماه رحمت، برکت و مغفرت الهی است. کدام اعمال و رفتار را باید انجام داد تا از رحمت، برکت و مغفرت الهی در این ماه مبارک بیشترین بهره را برد؟

* حجت‌الاسلام و المسلمین موسویان: روزی فردی خدمت امیر‏المؤمنین (ع) رسید و عرضه داشت رمضان در پیش است، حضرت فرمود نگویید رمضان، بلکه بگویید «شهر رمضان». رمضان لغتاً به معنای گذشتن و صرف نظر کردن است. اولین ویژگی مهمانی خدا صرف نظر کردن از گناهان است. به همین دلیل است که گفته شده ماه مبارک رمضان، ماه رحمت، برکت و مغفرت است، در واقع ماه رمضان ماهی است که همگی مورد رحمت، برکت و مغفرت الهی قرار می‌گیرند. البته در روایات وارد شده است که عده‌ای در طول این ماه و حتی در شب‌های قدر مورد غفران الهی قرار نمی‌گیرند که امام صادق (ع) در حدیثی مصداق اینگونه افراد را مشخص کردند، از جملۀ آنان کسانی هستند که عاق والدین باشند، کسانی فسق و فجور علنی می‌کنند، کسانی که شراب‌خوار هستند، کسانی که اهل قطع کردن صلۀ رحم هستند. حضرت در این حدیث فرمود اینگونه افراد نه در ماه رمضان به مهمانی خداوند می‌توانند بیایند و نه مورد غفران الهی را قرار می‌گیرند، مگر اینکه پشیمان شده و توبۀ نصوح کنند.

غلبۀ رحمت و الطاف الهی در ماه رمضان نسبت به سایر ماه‌های دیگر سال

 رسول خدا (ص) در حدیثی فرمود اگر کسی می‌خواهد مورد رحمت، رضوان، مغفرت و لطف ویژۀ الهی قرار بگیرد، باید خود را به ماه مبارک رمضان برساند، چراکه در این ماه رحمت و الطاف الهی خاص‌تر و گسترده‌تر می‌شود و همگان را در بر می‌گیرد، به همین دلیل است که برای ورود به ماه مبارک رمضان آداب بسیاری وارد شده است تا با توجه و عمل به آنها، با حال و هوایی مناسب و مطلوب وارد مهمانی خدا شویم. این در حالی است که برای سایر ماه‌های دیگر سال همچون محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، ذی القعده، ذی الحجه و حتی رجب و شعبان، به اندازۀ آداب ماه مبارک رمضان، آدابی مطرح نشده است.

تسنیم:تعبیر مهمانی خدا (ضیافت الهی) اولین بار توسط چه کسی و در کجا مطرح شده است؟ آیا ممکن است کسی از این ضیافت الهی بهره‌ای نبرد؟

* حجت‌الاسلام و المسلمین موسویان: پیامبر اکرم (ص) در خطبۀ شعبانیه و پیش از ورود به ماه مبارک رمضان به تعبیر «مهمانی خدا» برای نخستین بار اشاره می‌کند و می‌فرماید: «دُعیتُم فیه الى ضیافَة اللَّه». برخی در این ضیافت الهی، بر سر سفرۀ خاص و ویژۀ خداوند می‌نشینند و بیش از دیگران بهره می‌برند، اما برخی هم هستند که به راحتی از کنار این سفره می‌گذرند و یا صرفاً از دور نظاره‌گر آن هستند و بهرۀ چندانی هم نمی‌برند که بی‌تردید این گروه به جهت عدم بهره از رحمت و برکت گستردۀ الهی حسرت و افسوس خواهند خورد. امیر‏المؤمنین (ع) بیانی دارند که خدایا! از آن گوهرها و دُرهایی که بر سفرۀ خاص خودت به اولیای خودت عطا می‌کنی، به ما نیز عطا کن، در ادامه می‌فرماید که تحقق این امر در ماه مبارک رمضان است. لذا در می‌یابیم که نه تنها اهل‌بیت (ع) محبان و شیعیان را به مراقبت از ماه رمضان و تلاش برای بهرۀ هرچه بیشتر از این ماه توصیه می‌کردند، بلکه خود آن بزرگواران نیز به این مهم اهتمام داشتند. امام حسن مجتبی (ع) در این رابطه می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا»؛ همانا خداوند عزّوجل ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّه‌‏اى دیگر عقب افتادند و کوتاهی کردند و زیان دیدند.

در پایان این ماه نیز خدا موقعیت و صحنه‌ای زیباتر قرار داده که آن، شب و روز عید فطر است. امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرماید: خداوند به میزانی که در شب‌ها و روزهای ماه رمضان گناهان بندگانش را بخشیده است، در شب عید فطر به اندازۀ تمام آنها باز هم می‌بخشد. این نشان از اهمیت شب عید فطر است، از طرف دیگر نماز روز عید فطر هم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، طوری که خود اهل‌بیت (ع) بر آن اهتمام ویژه‌ای داشتند، امام صادق (ع) در اهمیت جایگاه این نماز در روز عید فطر می‌فرماید: «پدر بزرگوارم در روز عید فطر وقتى براى نماز به بیابان می‌رفت، نمی‌گذاشت ـ فرش ـ یا حصیرى زیر پایش بیاندازند و می‌فرمود: این روزى است که رسول خدا (ص)‏ در آن به بیابان می‌رفت و سپس پیشانی شریفش را روى زمین قرار می‌داد (و نماز می‌خواند). ایشان در حدیث دیگری می‌فرماید: روز عید فطر به رسول خدا (ص) عرض داشتند: چه می‌شود که در مسجد خودت نماز عید بخوانى؟. حضرت فرمود: دوست دارم (در بیابان باشم) و بدنم را به تمام افق‏‌هاى آسمان آشکار کنم.

تسنیم: بر اساس احادیث اهل بیت(ع) ماه مبارک رمضان، ماه برکت است، چگونه می‌توان  بیش از پیش متوجه برکت این ماه شد؟

* حجت‌الاسلام و المسلمین موسویان: در ابتدا باید تعریفی مناسب از مقولۀ برکت ارائه دهیم، برکت در کلام اهل‌بیت (ع) به معنای «دوام النعمة» است، یعنی نعمتی که هیچگاه از فرد گرفته نمی‌شود. فردی از امام (ع) خواست تا برای «دوام النعمة» مثال بزند تا فهم آن راحت‌تر شود، حضرت فرمود: از یک گوسفند در طول سال چه تعداد برّه متولد می‌شود؟ عرضه داشت: سالی یک یا دو برّه، حضرت فرمود: گرگ چطور؟ عرضه داشت: از گرگ هر 6 ماه حدود 12 توله متولد می‌شود که در طول سال به 24 توله می‌رسد، حضرت فرمود: تعداد گوسفندان بیشتر است یا تعداد گرگ‌ها؟ عرضه داشت: تعداد گوسفندان بیشتر است، حضرت فرمود: خداوند به گوسفند به برکت داده و هیچ وقت نسل گوسفند از بین نرفته است.

امام زمان (عج)، منشأ اصلی برکت در جامعه

منشأ اصلی برکت در عالم، وجود مقدس امام زمان (عج) است و تا زمانی که حضرت ظهور نکند، برکت حقیقی در زندگی انسان‌ها دیده نخواهد شد. اگر قرار است برکت (دوام نعمت) در جامعه گسترش پیدا کند، باید یاد امام زمان (عج) افزایش یابد، در واقع می‌توان گفت به هر میزانی که یاد امام (ع) در جامعۀ فردی و اجتماعی کمتر می‌شود، برکت نیز کمتر می‌شود.

روزی خدمت یکی از مراجع تقلید رسیدیم، ایشان می‌خواست روی کاغد نکته‌ای یادداشت کند، اما قبلش و در ابتدای مطلب نوشت «یا صاحب الزمان ادرکنی و لا تهلکنی»، علت را جویا شدیم که ایشان گفتند تمام سربرگ‌های کاری‌ام به نام امام زمان(عج) است، چراکه این کار، باعث برکت در کار می‌شود. در روایت داریم که با ظهور امام زمان (عج) خدا برکاتش را از آسمان و زمین نمایان می‌کند، درختان میوۀ چهارفصل می‌دهند، طوری که سنگینی (میوه‌های زیاد درختان) نزدیک است شاخه‌های آن درختان بشکند.

لزوم شکر نعمت در برابر نعمات الهی

علاوه بر اینکه یاد امام زمان (عج) موجب برکت در زندگی فردی و اجتماعی می‌شود، شکر به درگاه الهی راهکاری دیگر برای بهره‌مندی از این برکت در حدی وسیع است، خداوند در قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ». خداوند در قرآن ما را به بحث شکرگزاری توجه داده است، پس بیاییم به آنچه خداوند ما را به آن توجه می‌دهد، توجه کنیم و در آن دقیق شویم. از طرف دیگر وقتی روایات مربوط به بحث شکر را بررسی می‌‌کنیم، به اهمیت این موضوع بیشتر و بیشتر پی می‌بریم، رسول خدا (ص) در حدیثی می‌فرماید: «من از ترک شکر برای امتم بیشتر از انجام گناه می‌ترسم». خدا برای گناه راه توبه و بازگشت را قرار داده است و توصیه هم شدیم که هیچگاه از درگاه الهی مأیوس نشویم. آن معلونی که حضرت حمزۀ سیدالشهداء عمومی پیغمبر (ص) را به شهادت رساند، بعد از مدتی به رسول خدا (ص) نامه‌ای نوشت و خواستار بخشش شد، حضرت نیز او را بخشید، اما به او فرمود که دیگر نمی‌خواهم تو را ببینم، چراکه با مشاهدۀ تو، جنایتت برایم تداعی می‌شود.

تسنیم:شما از لزوم شکر نعمت در برابر نعمات الهی گفتید، حال این سؤال مطرح است که به راستی شکر نعمت به چه معناست و این شکرگزاری چگونه است؟

 * حجت‌الاسلام و المسلمین موسویان: برکت، فرح و شادی قلبی از جمله آثار شکر است، در مقابل یکی از آثار کفران نعمت این است که فرد دچار عذاب می‌شود و این وعدۀ خداست که در قرآن کریم فرمود: «وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ». حال باید به این نکته نیز اشاره کرد که شکر نعمت صرفاً به زبان آوردن تعابیری همچون «الهی شکر» نیست، بلکه یکی از دیگر از معنای شکر، استفادۀ صحیح از نعمات الهی است؛ این، یعنی نحوۀ برخورد و رفتار ما نسبت به نعمات خدا. «سلامتی و قدرت تفکر» نعماتی بس عظیم هستند که شایسته است رفتار صحیحی در قبال آنها داشته باشیم، یکی از مصادیق این رفتار صحیح، شکرگزاری آن نعمات است؛ اما چگونه؟ همانطور که مطرح شد منظورمان نحوۀ استفاده صحیح از نعمات است. به عنوان مثال، شکر نعمتِ سلامتی یعنی از نعمت سلامتی برای عبودیت و بندگی کردن، برای دستگیری از دیگران، برای خدمت به همنوعان و ... استفاده کنیم، یا شکر نعمت قدرت تفکر، یعنی در آیات الهی تفکر کنیم که این‌قدر خدا از آنها در قرآن کریم سخن گفته است، کمک فکری به دیگران برای حل مشکلات آنان و به تعبیری دیگر، تفکری که رضای الهی در آن باشد، نه فکر گناه و معصیت که این کفران نعمت است. رسول خدا (ص) در حدیثی دربارۀ اهمیت تفکر می‌فرماید: «تَفّکرُ الساعة خیرٌ من عبادة سنة؛ یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است».

تسنیم:به نظر شما، شب‌های قدر که امام صادق (ع) از آن به عنوان قلب ماه رمضان یاد کردند، چگونه شبی است و آیا تاکنون توانسته‌ایم از معارف والا و آسمانی لیالی قدر به جامعه و حتی در بُعد فردی به خود و خانواده‌مان تزریق کنیم؟

* حجت‌الاسلام و المسلمین موسویان: بر اساس گزارشات، اولیای الهی برک درک شب قدر بسیار تلاش کردند و  عمرشان برای این مهم گذاشتند، به عنوان مثال، میرزاجواد آقای ملکی تبریزی نزدیک به بیست سال، تمام سال را به احیاء گذراندند تا به درک شب قدر برسند و طبق گفته‌ها، ایشان به درک شب قدر رسیدند. اگر کسی توفیق درک شب قدر را پیدا کند، به خزائن الهی در آسمان و زمین دسترسی پیدا می‌کند، به همین دلیل است که گفته می‌شود شب قدر مصادف با اسم اعظم خداست. یکی از دلایلی که در مجالس و محافل عمومی کشور نمی‌توان به بیان حقیقت شب قدر پرداخت، به جهت این فرمایش امام علی(ع) است: «کلّم الناس علی قدر عقولهم»، یعنی اگر حقیقت شب قدر مطرح شود، بازتاب و پذیرش آن توسط عموم مردم دشوار است.

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید انسان با چند واقعیت روبروست؛ «زمان، مکان و ارتباط». یک سری زمان‌ها قداست دارند، مثلاً 1ـ سحر، «هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ از ورد شب و دعای سحری بود»، 2 ـ بین الطوعین، 3ـ بعد از نماز عشاء که امام صادق (ع) در حدیثی فرمود رزق شما در روز بعد، به برکت تعقیبات نماز عشاء در شب قبل است. به طور کلی قداست برخی زمان‌ها از موضوعات قابل توجه و تدبّر است، خداوند می‌فرماید: «وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ». 4ـ شب قدر یکی دیگر از زمان‌های دارای قداست است.

امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرماید حقیقت شب قدر، فاطمۀ زهراء (س) است و کسی که به معرفت حضرت زهراء(س) برسد، شب قدر را درک کرده است. ایشان در حدیثی دیگر می‌فرماید منظور از قدر در سورۀ «قدر»؛ «الله» و منظور از «لیل»؛ «فاطمه(س)» است. حال این سؤال مطرح است که چرا حقیقت شب قدر حضرت زهراء (س) است؟ چرا امام حسین (ع) نه؟ چرا امام علی (ع) نه؟ پاسخش آن است که حضرت زهراء(س) محور کائنات است، امام حسن عسکری(ع) در حدیثی می‌فرماید «ما حجت ‌ای خدا بر مردم هستیم، اما مادرمان زهراء (س) حجت خدا بر ماست»، حجت یعنی اثبات حق و نفی باطل. آیت‌الله حسن زاده آملی بر اساس این حدیث کتابی نوشتند با عنوان «فصّ حکمةٍ عصمتیّةٍ فی کلمةٍ فاطمیّة(س)» پس باید برای درک شب قدر ارادتمند به فاطمۀ زهراء (س) باشیم، این، سطحی‌ترین درجه از معرفت است، ارادتمند به زهراء(س) از سوی خدا با عزت می‌شود.

پنج شب قدر در روایات مطرح شده است

در روایات و گزارشات پنج شب قدر مطرح شده است، شب بیست هفتم ماه رمضان و شب نیمۀ شعبان نیز به شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان اضافه شده است، شاید یکی از دلایل اینکه یک شب قدر مطرح نشده است، این باشد که وقتی انسان در جستجوی موضوعی است، بهتر می‌تواند آن موضوع را فهم کند، از طرف دیگر این یک سرّ الهی و قرار نیست کسی نسبت به آن آگاهی داشته باشد، البته این نکته نیز قابل توجه است که بهره ما از ماه مبارک رمضان نباید متوقف به این سه شب قدر باشد، بلکه باید با درخواست به درگاه الهی از لحظه لحظۀ این ماه مبارک استفاده کنیم. پس باید در این روزهای پایانی و این شب‌های قدر اهتمام بیشتری داشته باشیم از لحظات این ماه که در حال گذر است، بیشترین بهره را ببریم.